Ochrona interesów eksporterów owoców i warzyw
Studium przypadku
Stowarzyszenie Polskich Eksporterów i Dystrybutorów Owoców i Warzyw „Unia Owocowa” zrzeszało kilkadziesiąt dużych firm oraz grup producenckich, zajmujących się eksportem owoców i warzyw do Rosji. Powstało w roku 2010 z konieczności ochrony interesów stowarzyszonych firm w sytuacji embarga, jakie nałożyła Federacja Rosyjska na import z Polski owoców i warzyw. Unia Owocowa reprezentowała w tamtym czasie interesy 34 polskich przedsiębiorców, eksportujących owoce i warzywa z rejonu Grójca.
Wynajęto mnie do zweryfikowania i zaktualizowania statutu tego stowarzyszenia, zorganizowania jego wewnętrznych struktur, opracowania procedur funkcjonowania oraz rozwinięcia internetowej witryny. Poproszono mnie ponadto o świadczenie bieżącej pomocy doradczej w relacjach Stowarzyszenia z władzami państwowymi i europejskimi, a także o współpracę w imieniu Stowarzyszenia z kancelarią prawną i agencją public relations. Jednym z moich zadań było ponadto przygotowanie biznes-planu dla laboratorium badań fitosanitarnych.
Embargo, czyli skuteczna taktyka Moskwy
Stosunki handlowe między Wspólnotami Europejskimi a Federacją Rosyjską zostały unormowane w umowie o partnerstwie i współpracy z dnia 24 czerwca 1994 roku, natomiast podstawą dla rozwijania stosunków gospodarczych między Polską a Rosją była umowa z 2 listopada 2004 roku. Pomimo tych (także innych) unormowań, Rosja często posługiwała się embargiem na import produktów rolno-spożywczych, jako instrumentem swojej polityki wobec państw Unii Europejskiej. W latach 2009-2011 (także późniejszych), embargo było nakładane na import z Polski. Przyjmowało ono formę zaporowych ceł albo restrykcji sanitarnych, uniemożliwiających eksport i sprzedaż polskich owoców i warzyw na terenie Federacji Rosyjskiej.
W roku 2008, Unia Europejska podpisała z Federacją Rosyjską memorandum, na mocy którego wszyscy eksporterzy warzyw i owoców musieli uzyskiwać certyfikaty bezpieczeństwa, potwierdzające stosowanie się do rosyjskich norm sanitarnych. Badania były prowadzane przez specjalistyczne polskie laboratoria, które potwierdzały jakość (czystość) owoców i warzyw dla każdej eksportowanej partii.
W roku 2010, z niejasnych pobudek, Federacja Rosyjska przestała honorować certyfikaty wystawiane przez większość polskich laboratoriów, uznając przed innymi świadectwa fitosanitarne tylko jednej prywatnej organizacji, reprezentującej interesy kilku niewielkich producentów i eksporterów. Decyzja ta była niezrozumiała oraz nieadekwatna do realiów polskiego sektora produkcji owoców i warzyw. Wszyscy eksporterzy handlujący ze Wschodem zostali zmuszeni do nabywania nieobjętych polskim prawem oraz nienormatywnych (nie spełniających światowych standardów) certyfikatów bezpieczeństwa. Jednostkowa cena certyfikatu wynosiła 300 euro, dla każdego ciężarowego samochodu przekraczającego granicę Federacji Rosyjskiej.
Sytuacja stała się bardzo uciążliwa dla polskich producentów i eksporterów. Próby rozwiązania problemu podjęli Minister Rolnictwa i Ambasador Polski w Rosji. W wyniku przeprowadzonych rozmów, ograniczenia dotyczące certyfikatów zostały okresowo zniesione. Dzięki interwencjom Unii Owocowej, zaangażowali się w tą sprawę także przedstawiciele Komisji Europejskiej.
Stowarzyszenie podejmowało zorganizowane działania, starając się zapobiegać skutkom rosyjskich restrykcji. Zablokowanie eksportu do Rosji dla wielu polskich firm oznaczało poważne kłopoty. Poszukiwano pośrednich dróg eksportu, co pozwalało w pewnym zakresie ratować sytuację. Do eksportu na odległe światowe rynki polscy eksporterzy owoców i warzyw nie byli w tamtym czasie przygotowani.
Badania bezpieczeństwa produktów żywnościowych
Rosyjski Rossielchoznadzor honorował certyfikaty wystawiane jedynie przez cztery spośród kilkunastu polskich laboratoriów. To ograniczenie spowodowało, że na wystawienie certyfikatu trzeba było czekać ponad rok. Taki stan rzeczy był nie do zaakceptowania. Udostępnienie próbki owoców do badania wiązało się z koniecznością rozhermetyzowania ogromnego magazynu (owoce przechowywane są w azocie) i szybkiej sprzedaży. Zbyt długie oczekiwanie na certyfikat groziło zepsuciem rozhermetyzowanej partii owoców.
Pestycydy (pestis – szkodnik, zaraza; cedeo – zabijanie) to duża grupa związków chemicznych (ok. 1000), stosowanych do niszczenia pasożytów zwierząt hodowlanych i roślin. Dzieli się je na środki do zwalczania szkodników zwierzęcych (zoocydy, insektycydy), bakterii (bakteriocydy), chwastów (herbicydy) i grzybów (fungicydy). Największe zagrożenie zatruciami stwarzają insektycydy.
Najczęściej stosowanymi metodami analitycznymi są ekstrakcja w fazie stałej lub ekstrakcja ciecz-ciecz. Ze względu na zróżnicowanie właściwości, pestycydy nie mogą być traktowane jako jednorodna grupa zanieczyszczeń. Oznaczanie pozostałości pestycydów wykonuje się najczęściej z wykorzystaniem metod chromatograficznych: chromatografii gazowej, cieczowej lub cienkowarstwowej – z użyciem selektywnych i specyficznych detektorów. Analizę insektycydów azoto- i fosforoorganicznych można wykonać stosując chromatografię gazową z detektorem termojonowym.
W przypadku insektycydów chloroorganicznych stosuje się detektor wychwytu elektronów. Użyteczna jest także chromatografia gazowa sprzężona ze spektrometrią mas (GC/MS). Bardziej popularne pestycydy (np. fenoksykwasy) można oznaczyć z wykorzystaniem wysoko sprawnej chromatografii cieczowej, z detektorem diodowym.
Przy oznaczaniu pestycydów może być użyteczny detektor UV, fluorescencyjny lub amperometryczny, a także zespolenie chromatografii cieczowej ze spektrometrią mas (LC/MS). Rzadziej stosowane są chromatografia w fazie nadkrytycznej (SFC), elektroforeza kapilarna (CE), analiza przepływowo-wstrzykowa (FIA) oraz metody chemiluminescencyjne. Niektóre pestycydy można również oznaczyć metodami immunoenzymatycznymi.
Niepożądane substancje w żywności to między innymi azotany i powstające z nich azotyny. Występują w chlebie, mleku, przetworach mlecznych, produktach mięsnych, a także w wodzie, soli kuchennej i wielu innych produktach spożywczych. Głównym źródłem azotanów są warzywa, które z powodu nadmiernego stosowania nawozów sztucznych oraz skażenia środowiska pyłami przemysłowymi, zatrzymują ich najwięcej. Warzywa liściowe są znacznie bogatsze w azotany niż warzywa i owocowe nasienne. Warzywa korzeniowe zajmują natomiast pozycję pośrednią.
Przyjmuje się, że warzywa o długim okresie wegetacji gromadzą mniej azotanów niż te o krótkim. Mniejszą skłonność do gromadzenia azotanów posiadają: bób, fasola nasienna, kapusta brukselska, groch, kukurydza, ogórki, papryka, pomidory, szparagi, marchew, kalafiory, cebula i ziemniaki. Większą skłonność posiadają: buraki ćwikłowe, kapusta odmian wczesnych, rzodkiewka, sałata, seler, szpinak, kalarepa, pietruszka, czosnek i szczypior.
Azotyny i azotany są związkami chemicznymi rozpuszczalnymi w wodzie. Bezpieczne przechowywanie warzyw wymaga niskiej temperatury oraz opakowań umożliwiających dostęp powietrza. Takie warunki zapobiegają przekształceniu się azotanów w azotyny, które tworzą niebezpieczne dla zdrowia substancje.
Do oznaczania azotanów i azotynów stosuje się metody spektrofotometryczne opisane w normie PN-A-75112:1992. Polegają one na wyekstrahowaniu azotanów i azotynów z próbki i wywołaniu reakcji barwnej z odczynnikiem Griessa. Przed użyciem odczynnika Griessa, azotany redukuje się na kolumnie kadmowej, która może być zastąpiona przez zastosowanie testów enzymatycznych (redukcją enzymatyczną). Zaletą stosowania testów enzymatycznych jest ich prostota oraz nie wykorzystywanie w procedurze testowej szkodliwych odczynników.
Oznaczanie pozostałości metali ciężkich na owocach i warzywach ma bardzo duże znaczenie dla ochrony zdrowia konsumentów. Wśród metali ciężkich największe zagrożenie stwarzają kadm, ołów i rtęć. Szacuje się, że około 80-90% całkowitego pobrania metali ciężkich do organizmu następuje z żywnością, natomiast reszta – przez układ oddechowy.
Obecnie najbardziej rozpowszechnioną metodą w analizie metali (w tym ciężkich) jest absorpcyjna spektrometria atomowa. Metodę tą zalecają polskie normy dla artykułów żywnościowych (PN-EN 14082; 14083;14084:2004; 14332:2006), skrobi i produktów pochodnych (PN-EN ISO 11212-1 do 4:2001/2002), a także olejów oraz tłuszczów roślinnych i zwierzęcych (PN-EN ISO 12193:2005).
Absorpcyjna spektrometria atomowa (AAS) jest metodą analityczną, która opiera się na zjawisku absorpcji promieniowania elektromagnetycznego przez wolne atomy, powstające w trakcie termicznego wzbudzenia. Wzbudzenie wywołuje u większości substancji dysocjację jej elementów składowych. Metoda ta pozwala na oznaczenie około 70 pierwiastków, w tym metali ciężkich.
Najstarszą techniką atomizacji jest atomizacja w płomieniu palnika (F-AAS). Nowszą metodą atomizacji jest zastosowanie atomizerów elektrotermicznych, którymi są najczęściej kuwety (piece) grafitowe. Innymi technikami stosowanymi w absorpcji atomowej są metody: generacji wodorków oraz oznaczanie zawartości rtęci techniką zimnych par (CV-AAS). Nowatorską metodą w analizie pierwiastków jest spektrometria mas, z plazmą wzbudzoną indukcyjnie (ICP-MS).
Dalszy rozwój techniki ICP-MS wiąże się z zastosowaniem analizatora mas rozdzielającego jony, sprawdzającego różnice czasów ich przelotu na określonym dystansie (ICP-TOF-MS). Analizy takie prowadzone są w warunkach wysokiej próżni.
Zdecydowanie trzeba podkreślić, że różnica między tym, co zapisano
w dokumentach, poświęconych wspólnym działaniom państw i ich relacjom,
a tym, co jest w rzeczywistości, jest ogromna. Przykładowo, wzmocnienia partnerstwa strategicznego między państwami unijnymi a Rosją nie wystarczy zapisać w jakimś dokumencie, nawet jeśli miałby on bardzo wysoką rangę.
W ostatecznym rozrachunku liczy się bowiem to, co robimy,
a nie to, co hucznie zapowiadamy.
Katarzyna Przybyła
Efekty współpracy
Unia Owocowa stała się w krótkim czasie sprawną organizacją, skutecznie dbającą o interesy stowarzyszonych w niej firm. Struktura organizacyjna oraz procedury działania zostały zoptymalizowane tak, aby udział w Stowarzyszeniu nie absorbował niepotrzebne jego członków. Statut Stowarzyszenia oraz inne wewnętrzne akty normatywne zostały zoptymalizowane pod kątem realnych warunków działania branży producentów oraz eksporterów owoców i warzyw. Wszystkim pracom organizacyjnym, a także działaniom statutowym przyświecała zasada, że nie może być jakości na zewnątrz bez jakości wewnątrz. Reprezentowanie kilkudziesięciu poważnych firm, działających w trudnym otoczeniu politycznym i rynkowym, wymagało szczególnej staranności we wszystkich aspektach podejmowanych działań.
Jednym z podstawowych zadań Stowarzyszenia było zapewnienie sprawnej komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej. Witryna internetowa Stowarzyszenia stała się głównym kanałem komunikacji ze światem. Do komunikacji wewnętrznej zostały wykorzystane między innymi rozwiązania intranetowe, umożliwiające wymianę wewnętrznych komunikatów i dokumentów. Sprawna wewnętrzna komunikacja pomiędzy rozproszonymi geograficznie firmami była szczególnie ważna w sytuacjach kryzysowych, wymagających szybkiego decydowania oraz współdziałania.
Najważniejsze cele, jakie postawiło przed sobą Stowarzyszenie, to: promowanie zdrowej polskiej żywności na rynku krajowym oraz na rynkach zagranicznych; ustalenie jednolitych zasad eksportu; szybkie reagowanie na pojawiające się w branży trudności; wymiana informacji; stała współpraca z instytucjami rządowymi i gospodarczymi; monitorowanie złych praktyk biznesowych; dbałość o utrzymanie zasad wolnej konkurencji oraz poszanowanie zasad etyki w biznesie. Utrzymanie sprawnej działalności Stowarzyszenia było jednym z ważnych sposobów zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego dla stowarzyszonych firm.
